«رعایت اصول صحیح مطالعه و شرایط مطالعه یعنی بهره‌وری بیشتر از مطالعه»

شرایط مطالعه، مواردی هستند كه با دانستن، بكارگیری و یا فراهم نمودن آنها، می توان مطالعه ای مفیدتر و با بازدهی بالاتر داشت. در واقع این شرایط به شما یاد می دهند چگونه از زمانهای مطالعه، بهره‌وری  بالاتری داشته باشید. به شما می آموزند قبل از شروع مطالعه چه اصولی را به كار گیرید، در حین مطالعه چه مواردی را فراهم سازید و چگونه به اهداف مطالعاتی خود برسید.

1- برای موفقیت در مطالعه، باید درست آغاز كنید:

یعنی برنامه درسی خود را طوری تنظیم كنید كه از خواندن كتابها، هدفی واضح و روشن را دنبال كنید.

– درسهای خود را طوری برنامه ریزی كنید كه هنگام مطالعه، ابتدا كتابهای آسان را بخوانید، نه كتابهای مشكل را.

– در هنگام مطالعه یك كتاب ، ابتدا از قسمت‌های آسان و جذاب شروع كنید و بعد به سراغ بخشهای مشكل تر آن بروید. این كار را می توانید با مرور قسمت‌های خوانده شده قبلی آغاز كنید. قسمت‌های آسان و جذاب علاقه شما را به خواندن افزایش می دهند.

– در برنامه ریزی درسی خود، موضوع‌های مشابه را پشت سر هم قرار ندهید و آنها را یكی پس از دیگری مطالعه نكنید تا حد ممكن بین آنها فاصله بگذارید.

– اگر می خواهید چند كتاب را در یك روز مطالعه كنید ابتدا زمانهای خواندن و ترتیب قرار گرفتن آنها را مشخص كنید و بعد به مطالعه بپردازید.

– حتی المقدور برای یك كتاب بیش از دو ساعت وقت در نظر نگیرید. و زمانهای مطالعه را به مدتهای دو ساعته تقسیم كنید. تصور نكنید كه هر چقدر زمان مطالعه یك كتاب بیشتر باشد بهتر است بر عكس هر چقدر زمان كوتاه گردد و موضوع مورد مطالعه عوض گردد، میزان یادگیری افزایش می یابد.

– اگر می خواهید در شش روز هفته، شش كتاب بخوانید، هرگز هر كتاب را در یك روز نخوانید و برای شش روز، شش كتاب در نظر نگیرید. بهتر است هر روز را به شش قسمت تقسیم كنید و در هر قسمت، یك كتاب بخوانید و این روند را در شش روز هفته ادامه دهید.

– به روش مدیر جوانی درس بخوانید، یعنی در طول سال تحصیلی درس بخوانید و خواندن دروس را به شبهای قبل از امتحان موكول نكنید. مطالعه مدیر جوانی و با تداوم در طول سال تحصیلی بسیار بهتر از مطالعه فشرده و با تراكم در چند روز قبل از امتحان است.

2- برنامه ریزی:

یكی از عوامل اصلی موفقیت داشتن برنامه منظم است»

برنامه ریزی صحیح این است كه چگونه از وقت و امكانات موجود حداكثر استفاده را ببرید. عدم برنامه ریزی صحیح باعث اتلاف وقت شده و بازده مطالعه بسیار كاهش می یابد. نكته ای كه در این جا قابل ذكر می باشد اینست كه، داشتن برنامه مهم است ولی مهم تر از آن اجراء برنامه است.

الف) برنامه ریزی درسی:

بهترین برنامه ریزی درسی، خود فرد است. یعنی هر شخص باید با توجه به شرایط روحی، جسمی، محیطی، زمانی، علاقه، هدف، نقاط ضعف و قوت خویش برای خودش برنامه ریزی كند.

ب) كوتاه، ساده و قابل اجراء بودن برنامه صحیح است.

یعنی هر قدر برنامه حجیم و سخت باشد تاثیر منفی بر روحیه فرد می گذارند و به خاطر پیچیدگی شان، غالباً با شكست مواجه می شوند. هر قدر برنامه كوتاهتر و ساده تر باشد. شخص راحت تر آن را در زمان تعیین شده انجام می دهد. و تجربه ای موفق در زمینه برنامه ریزی كسب می كند و این تجربیات موفق در رسیدن به موفقیت‌های بعدی تاثیر بسزایی خواهندداشت.

ج) اجراء برنامه در زمان مشخص:

وقتی برنامه ای را نوشته‌اید. باید آن را درزمان مشخص اجرا كنید. اگر نظم خاصی در اجراء برنامه داشته باشید، به راحتی می توانید به اهداف خویش برسید. كسانی كه نظم و ترتیب در اجراء برنامه را رعایت نمی كنند، غالباً برنامه‌های آنان با شكست مواجه می شود.

3- نظم و ترتیب:

«اساس هر سازمانی به نظم آن بستگی دارد»

رعایت نظم از شرایط مهم مطالعه به حساب می آید. چرا كه نظم به ایجاد تمركز حواس كمك می كند. همچنین وقتی كه نظم بر پا شد، یادگیری بهتر صورت می گیرد. اگر اتاق و میز مطالعه نامنظم باشد موجب حواس پرتی و اختلال در یادگیری می شود. توجه داشته باشید. هر جور كه مطالب را به حافظه بدهید، بر همان اساس نیز می توانید آنها را بازیابی كنید.

4- حفظ آرامش:

«آرامش ضمیر ناخود آگاه را پویا و فعال می كند»

درسی را كه با آرامش بخوانید قطعاً بهتر می توانید بیاموزید، برای آنكه بازدۀ مطالعه خود را بالا ببرید، در سخت‌ترین شرایط و حتی كوتاهترین زمان نباید مضطرب شوید و سعی كنید در این مدت كوتاه با آرامش خاطر مطالعه كنید. مطالعه بدون اضطراب و خونسردی كامل، تاثیری بسیار مثبت در افزایش میزان یادگیری دارد. توجه داشته باشید كه حفظ خونسردی و آرامش، هرگز به معنای بی خیالی و بی حالی نیست، بلكه به معنی وضعیتی هوشیار همراه تمركز  حواس و بدون دلهره است.

روانشناسان معتقدند كه اضطراب كم برای مطالعه و موفقیت لازم است، زیرا شخص را به تحرك و فعالیت وا می دارد و باعث می شود كه به طور جدی به درس خواندن بپردازد، اما اگر این اضطراب از حد معمول خود خارج شود و استرس  و دلهره در فرد ایجاد كند نه تنها مفید نیست، بلكه مانع از فعالیتهای وی شده، و حتی در جلسۀ امتحان مانع از یادآوری آموخته‌های شخص می شود. نكته ای كه باید به آن اشاره كرد این است كه در اغلب موارد، اضطراب ناشی از تفكرات منفی شماست.

وقتی كه نسبت به امتحان تصور منفی دارید، از آوردن نمره كم می ترسید، عواقب قبول نشدن را در نظر می گیرید. در نتیجه تصورات منفی، موجب اضطراب می گردند و اضطراب سدی در راه كارایی حافظه می گردد و این عمل خود اضطراب بیشتر را به دنبال خواهد داشت و نهایتاً اینكه این سیكل معیوب همچنان ادامه خواهد یافت.

5- استفادۀ صحیح از وقت:

«بنیامین فرانكلین می گوید: پس وقت را تلف نكنید زیرا زندگی از وقت تشكیل شده است»

استفادۀ صحیح از وقت و هدر ندادن آن بسیار مهم است. چرا كه زمان از دست رفته را نمی توان مجدداً باز یافت. زمان را نمی توان ذخیره كرد، نمی توان خرید و یا فروخت و نمی توان از 24 ساعت دیگران قرض گرفت زمان سرمایه ای است كه اگر مورد استفاده قرار نگیرد، از دست می رود در حالی كه یك سرمایه مالی این چنین نیست. اگر منصف باشیم با كمی دقت و تامل در می یابیم كه مشكل اصلی كمبود وقت نیست، بلكه در نحوۀ استفاده از آن است.

6- سلامت و تندرستی:

«عقل سالم در بدن سالم است»

سلامت جسمی و روانی در یادگیری تاثیر بسزا دارد.

7- تغذیه مناسب:

« تغذیه صحیح نقش مهمی در سلامتی دارد.»

غذا را به موقع و سر وقت بخورید، از خوردن غذا در ساعت‌های گوناگون و بدون نظم و برنامه به پرهیزید. سعی كنید صبحانه و ناهار و شام را در ساعات معین بخورید. به برنامه غذایی خود نیز نظمی خاص بدهید.

8- تنفس صحیح:

«یكی از مهمترین اعمال بدن انسان، تنفس است.»

تنفس عمیق باعث می شود كه ما در هر نفس اكسیژن بیشتری را به شش‌های خود برسانیم. این اكسیژن به سلولهای مغزی كه خود ذخایر اكسیژن كمی دارند، كمك می كند تا فعالیت بیشتری داشته باشند. افزایش فعالیت این سلولها یعنی پمپاژ بیشتر یونها بین دو سری غشاء سلول به خصوص برای یون‌های سدیم و كلسیم كه به خارج غشاء می روند و پتاسیم و كلر كه به داخل آن می آیند. هرگاه تغییرات غشاء نرون به نرون بعدی منتقل شود، این تغییرات به نوبه خود مسیرهای جدیدی برای انتقال از راه مدارهای عصبی می شوند و وقتی این مسیرهای جدید برقرار شدند، با تفكر ما فعال می شوند و خاطره‌ها را مجدداً تولید می كنند. این فرآیند كه حافظه نام دارد كاملاً به اكسیژن نیاز دارد.

به همین دلیل است كه در هوای آلوده به دود سیگار و سایر گازهای سمی بازده یادگیری و حافظه به شدت كاهش می یابد. از سوی دیگر تنفس صحیح و عمیق باعث می شود كه سیستم ایمنی ما فعالتر شود. بنابراین حركات عضلانی و تنفس عمیق، جریان لنفاوی را به راه می اندازد و باعث می شود كه گردش خون بهتر انجام شود، خود لنف بهتر كار كند و سیستم ایمنی تقویت شود.

9- ورزش:

«ورزش كلید عمر طولانی است»

شما می توانید ورزشهای دلخواه خود را انتخاب كنید و در برنامه روزانه خود قرار دهید. به طور مثال پیاده روی یكی از ورزشهای مفید و مناسب و در عین حال بسیار ساده و برای عموم امكان پذیر است. علاوه بر پیاده روی از ورزشهای مفید برای كسب تمركز فكر و پرورش حافظه «یوگا» است یوگا به معنای تمركز نیرو در اصطلاح هندی یعنی تمركز فكر و حواس. با انجام تمرینات یوگا می توانید تمركز حواس خود را بهبود بخشید.

10- استراحت مغزی:

«هنگامی كه خسته هستید، مطالعه نكنید»

برای انجام كارهای فكری خصوصاً مطالعه باید مغز كاملاً آماده و سرحال باشد تا در به خاطر سپردن مطالب مشكل نداشته باشد. شما می توانید از روشهای مختلف و دلخواه خودتان برای رفع خستگی استفاده كنید، اما یكی از روشهای مناسب برای رفع خستگی تنفس عمیق است. همچنین یك خواب سبك و كوتاه در مواقعی كه خیلی خسته هستید در برطرف كردن خستگی بسیار مناسب است.

11- خواب كافی:

«خواب فراگیری و حافظه را تقویت می كند»

یك خواب 8-6 ساعته معمولاً كافی است. بنابراین سعی كنید طوری برنامه‌های درسی خود را تنظیم كنید كه شبها حداقل 6 ساعت بخوابید تا مغز شما به اندازه كافی استراحت كند. همچنین خواب نیم تا یك ساعت (ظهرها بعد از ناهار) بسیار مناسب است.

12- درك مطلب:

«آنچه در حافظه بلندمدت باقی می ماند، معنی مطالب است»

سعی كنید هنگام مطالعه، مطالب را به خوبی درك كنید، تا بتوانید به راحتی آنها را به خاطر بسپارید. نكته ای كه در درك معنی تأثیر بسزا دارد و بازده مطالعه را بسیار افزایش می دهد، یادداشت برداری مطالب خوانده شده است. یادداشت برداری در افزایش میزان یادگیری بسیار مؤثر است.

13- تشویق و پاداش:

«تشویق نیروهای ذهنی و روانی را به فعالیت وا می دارد»

14- شرطی شدن:

«شرطی شدن به تمركز حواس كمك می كند»

برای یادگیری و ایجاد تمركز حواس شرطی شدن نسبت به مكان و زمان مطالعه نقش مهم دارد. برای آنكه تمركز حواس راحت تر به دست آید و سریعتر برای آن آماده شوید، باید به مكان و زمان مطالعه خود را شرطی كنید.

15-تحرك مغزی:

«هنگام مطالعه نباید كاملاً آرام نشست»

منظور از تحرك، حركت كردن و راه رفتن در حین مطالعه نیست و یا هدف از حركت، فعالیت زیاد بدنی نیست كه در این صورت نیز تمركز حواس مختل می شود و میزان یادگیری كاهش می یابد. اصولاً بهترین وضعیت برای مطالعه، نشستن پشت میز است نه حركت كردن و راه رفتن. منظور از تحرك این است كه در حین مطالعه هر چند دقیقه، یك بار حركتی كوچك داشته باشید تا گردش خون در مغز بهبود یابد و بهتر بتوانید مطالب را بیاموزید. حتی با چند حركت ساده سرو بدن می توانید از حالت ركودی و رخوت جلوگیری كرده و با تمركز بالاتری درس بخوانید.

16- اتاق مطالعه:

«اتاق مطالعه باید آرام باشد»

اتاق مطالعه باید ساكت و آرام و تا حد ممكن از عكس، پوستر و اشیایی كه موجب حواس پرتی می شوند. خالی باشد. نور اتاق باید كافی و مناسب باشد. بهترین نور برای مطالعه روشنایی روز است. نور باید در سطح اتاق پخش گردد. بنابراین چراغ مطالعه برای درس خواندن مناسب نیست . نور نباید كم باشد. اتاق مطالعه باید از تهویه مناسبی برخوردار باشد. در مطالعه فاصله چشم تا كتاب باید رعایت شد و فاصله مناسب حدود 40-30 سانتی متر است. میز مطالعه باید از نظر ارتفاع وسعت و رنگ مناسب باشد.

17- زمان مطالعه:

واقعیت این است كه هیچ زمانی به طور دقیق و انحصاری برای مطالعه وجود ندارد.

زمان مطالعه بستگی به خودش دارد كه چه موقع از نظر جسمی و روانی آمادگی لازم را دارید.نكته ای كه در مورد زمان مطالعه باید رعایت كنید استراحت چه قبل از مطالعه و چه بعد از مطالعه را باید در نظر گرفت. نیم ساعت مطالعه و 5 دقیقه استراحت، روش بسیار خوبی برای مطالعه كردن است. زیرا اولاً شما آستانه یادگیری را رعایت می كنید و ثانیاً با استراحت كوتاه، فرصتی برای مغز در نظر می گیرید تا به تجزیه و تحلیل اطلاعات بپردازد باید یادآور شد كه نیم ساعت مطالعه و 5 دقیقه استراحت به این معنی نیست كه دقیقاً بعد از نیم ساعت مطالعه حتماً استراحت كنید حال اگر چند دقیقه این طرف و آن طرف شد، اشكالی ندارد. اما بهتر است بیش از 45 دقیقه نشود.

 منبع:

شرایط مطالعه؛ مولف بیژن علی پور