طوفان مغزی ( طوفان فکری )

خلق ايده هاي خلاق و بنيادي

هر چند وقت يك بار براي حل مسايل از طوفان مغزي استفاده مي كنيد؟ احتمالا حداقل يك بار از آن استفاده كرده ايد حتي اگر متوجه استفاده از آن نشده ايد.

سالهاست كه مردم براي خلق ايده ها و حل مسايل به روش خلاقانه از طوفان مغزي استفاده مي كنند. با اين حال براي اينكه بتوانيد از نهايت قدرت اين روش استفاده كنيد بايد نحوه ي استفاده ي صحيح و بهره برداري از آن را فرا بگيريد.

طوفان مغزي چيست؟

آقای  Alex Osborn (پدر طوفان مغزی) مجری تبلیغات خیابان Madison  ، برای اولین بار طوفان مغزي را به كار برد و آن را در سال 1953 در كتابش به نام «تخيل كاربردي» منتشر كرد. از آن به بعد محققان تكنيك هاي گفته شده توسط وي را رشد دادند.

در مقاله ي حاضر تحقيقات كاربردي بيان شده است و ممكن است كمي با گفته هاي Osbornمتفاوت باشد. طوفان مغزي تركيبي از راه حل هاي غير معمول براي حل مسايل به روش تفكر جانبي است. اين روش افراد را تشويق مي كند تا افكار و ايده هاي خودشان كه در ابتدا مسخره به نظر مي رسد را عنوان كنند. بعضي از ايده ها مي توانند به راه حل هايي خلاق و اساسي براي حل مسايل تبديل شوند و برخي ديگر مي توانند جرقه اي براي مطرح شدن ايده هاي بعدي باشند . اين ايده ها به افراد كمك مي كنندكه خود را از قيد و بند راه حل هاي تكراري و فكر كردن به روش معمولي رها كنند.بنابراين در طول برگزاري جلسات طوفان مغزي هيچ كس اجازه ي انتقادكردن يا تشويق ايده هاي مطرح شده را ندارد. شما در اين مدت سعي مي كنيد تا راه حل هايي ممكن را بررسي نماييد و تصورات اشتباه درباره ي محدوديت هاي مسله ي مورد بررسي را كنار بگذاريد. قضاوت و تحليل كردن در اين مرحله باعث مي شودكه ايده ها رشد نكنند و خلاقيت به حداقل برسد.

در پايان ايده ها را ارزش گذاري نماييد (پايان جلسه زمان بررسي راه حل هاي متداول براي حل مسله است)

چرا از طوفان فکری استفاده مي كنيم؟

راه حل هاي مرسوم براي حل مسايل كارايي لازم را ندارند. در حالي كه شروع حل مسله با روند آناليز شده و ساختار يافته بسيار مهم است اما همين راه حل هاي ساختار يافته ممكن است خلاقيت و ايده هاي نو را به حداقل برساند .

در مقابل، طوفان مغزي محيطي آزاد و باز را فراهم مي كند تا هركس براي شركت در آن تشويق شود. ايده هاي في البداهه باعث مي شوند كه شركت كنندگان با انرژي در بحث ها شركت كنند و به آنها كمك مي كند تا مجموعه ي از راه حل هاي خلاق را ارايه دهند .

طوفان مغزي باعث ميشود تا در طي جسله ، اعضاي تيم تجربه ي مختلف خود را بيان كنند.طوفان مغزي كارايي ايدهاي مطرح شده را بالا مي برد  و باعث مي شود كه بتوانيد راه حل هاي بهتري در رويارويي با مسايل پيدا كنيد .

طوفان مغزي زماني موثر خواهد بود كه با ذهن باز و به دور از قضاوت كردن در آن شركت كنيم. اگر اين گونه نباشيد ، شركت كنندگان ساكت مي مانند، تعداد و كيفيت ايدها كاهش مي يابد و افراد آزره خاطر مي شوند .

طوفان مغزي فردي

اگر چه غالبا طوفان مغزي گروهي براي جمع آوري ايده ها موثرتر است ولي بعضي مطالعات نیز نشان مي دهند كه طوفان مغزي فردي ايده هاي بيشتر و با كيفيت تري نسبت به طوفان مغزي گروهي توليد مي كند. به این دلیل که اعضاي گروه هميشه با دقت از قوانين طوفان مغزي پيروي نمي كنند و رفتارهاي ناشايست ديده مي شود. به نظر مي رسد دلیل این امر اين است كه افراد توجه بيش از حد به ديگر هم گروهي ها دارند كه مبادا ايده هايشان توسط آنها گفته شود و نيز بسياري از ايده ها زماني كه افراد منتظر هستند تا نوبت حرف زدنشان برسد فراموش مي شوند. به اين پديده «بلوكه شدن»مي گويند. وقتي كه شما به صورت فردي طوفان مغزي را راه اندازي مي كنيد ، نگران نظر دادن ديگران و يا خدشه دار شدن غرورشان نيستيد و به همين دليل آزادتر و خلاق تر خواهيد بود. براي مثال ممكن است متوجه شويد همان ايده اي كه مردد بوديد در گروه مطرح كنيد ، باعث به وجود آمدن راه حل خاصی شده است و شما در طوفان مغزي فردي به آن رسيده ايد .

با اين حال،امكان پرورش ايده هاي گوناگون ، آن هم به صورت كامل در طوفان مغزي فردی وجود ندارد زيرا دايره تجربيات شما كمتر از مجموع تجربيات افراد گروه است .

نکته :

براي بهره برداري خوب از جلسه ي طوفان مغزي فردي، مكان راحت و آرامي را براي نشستن و فكر كردن انتخاب كنيد. ميزان حواس پرتي ها را به حداقل برسانيد تا بتوانيد بر روي مسئله مورد بررسي فكر كنيد و نيز از نقشه هاي ذهني براي مرتب كردن و رشد دادن ايده ها استفاده نمایید.

طوفان مغزي فردي زماني موثرتر است كه شما در حال حل مسائل ساده هستيد و يا مي خواهيد ليستي از ايده ها را بنويسيد و بر روي مسائل كلي تمركز كنيد. طوفان مغزي گروهي براي حل مسائل پيچيده موثرتر است.

طوفان فکری گروهي:

در اينجا شما مي توانيد از تجربه ها و خلاقيت ساير اعضاي گروه استفاده كنيد. زماني كه يكي از اعضا درگير ايده اي مي شود ،خلاقيت و تجربه ي ساير اعضاي گروه كمك مي كند تا ايده به مرحله ي بعدي راه پيدا كند. شما در طوفان مغزي گروهي با عمق بيشتري ايده ها را رشد خواهيد داد.

ديگر امتياز طوفان مغزي گروهي اين است كه به هر عضو كمك مي كند تا در حل مسئله شركت كند و به افراد ياد آوري مي شود كه ديگران نيز ايده هاي خلاقانه اي براي پيشنهاد دادن دارند. هم چنين چون طوفان مغزي بيشتر به بازي و سرگرمي شبيه است ، بهترين راه براي تيم سازي است!

طوفان مغزي گروهي ممكن است براي افراد پرمخاطره باشد. پيشنهادات غير معمولي ممكن است در نگاه اول كم ارزش به نظر برسند . در اين لحظه شما بايد كنترل جلسه را با اقتدار در دست بگيريد تا گروه اين ايده ها را له نكند و خلاقيت خفه نشود .

از آنجا كه احتمال دارد شركت كنندگان با روحيات و شخصيت هاي متفاوتي باشند، گوناگوني تجربه ها مي تواند به هر چه بيشتر شدن خلاقيت در جلسه كمك كند . با اين حال ،گروه را بيشتر از حد بزرگ نكنيد.براي نمونه گروه هاي 5تا7 نفري بسيار موثر خواهند بود.

چگونه طوفان مغزی موثری را برگزار کنیم؟

شما اغلب بهترين نتيجه را زماني مي گيريد كه طوفان مغزي گروهي و فردي را با هم تركيب كنيد و نيز جلسات طوفان فكري را طبق الگوي زير مديريت كنيد. با استفاده از الگوي زير مي توانيد در مسئله ي خاصي بدون وقفه تمركز كنيد ، تعدادايده هاي خلق شده را به حداكثر برسانيد و احساس فوق العاده ي كه اعضاي تيم در جلسات فكري بدست مي آورند را مشاهده كنيد!

براي برگزاري جلسات موثر طوفان فكري گروهي از الگوي زير پيروي كنيد:

گام اول: گروه را آماده كنيد.

ابتدا محيطي راحت را براي برگزاري جلسه در نظر بگيريد. اطمينان پيدا كنيد اتاق به اندازه ي كافي روشن است و شما همه ي ابزارها و منابع را در دسترس داريد .

چه مقدار از اطلاعات و آمادگي در اعضاي تيم تان بايد باشد تا با طوفان مغزي  به راه حل مسايل دست پيدا كنيد؟به خاطر داشته باشيد كه آمادگي بسيار مهم است، اما اطلاعات بيش از حد مي تواند محدود كننده باشد و روند طبيعي، مفيد و خلاقانه ي جلسات طوفان مغزي را نابود كند.

افراد شركت كننده در جلسه را بررسي كنيد . جلسه ي مملو از افراد همفكر به اندازه ي گروه با اعضاي متفاوت بازدهي نخواهد داشت . بنابراين سعي كنيد اعضای گروه مجموعه اي از افراد با شخصيت ها و ساختار فكري متفاوت باشند. وقتي همه ي افراد جمع شدند،يك نفر را انتخاب كنيد تا ايده هاي مطرح شده در جلسه را بنويسد . اين فرد لزوما مدير تيم نيست (همزمان مديريت كردن و نوشتن ايده ها كار دشواري است). نوشته ها جايي باشد كه همه افراد بتوانند ببينند . مي توانيد از وايت بورد استفاده كنيد و با پروژكتور روي پرده نمايش دهيد. اكثر افراد به تیمی كار كردن عادت ندارند بنابراین ابتدا با يك برنامه سرگرم كننده و فعاليت جانبي یخ مجلس را بشكنيد.

گام دوم: مسئله را بشكافيد

به وضوح مسله ي مورد بررسي را بشكافيد و تمامي شاخص هايي كه بايد بررسي شوند را مطرح كنيد و جلوي چشم قرار دهيد . اين مسئله را روشن سازید كه هدف جلسه خلق ايده هاي متعدد است .

هنگام شروع جلسه به اعضاي گروه فرصتي بدهيد تا ايده هاي خودشان را تا جايي كه مي توانند روي كاغذ بياورند. سپس از آنها بخواهيد تا ايده هايشان را با ديگران در ميان بگذارند. اين كار باعث مي شود ساير افراد نيز داوطلبانه در بحث شركت كنند .

گام سوم: مباحث را رهبري كنيد

هر باري كه فردي ايده اي را مطرح مي كند ، بحث گروهي را شروع كنيد تا ايده هاي سايرين نيز رشد پيدا كند و از آنها براي خلق ايده هاي جديد كمك بگيريد. ساختن ايده ها بر مبناي ايده هاي ديگران يكي از مهمترين و ارزشمندترين جنبه هاي طوفان مغزي گروهي است .

هر يك از اعضا را تشويق كنيد تا در مباحث شركت كنند و ايده ها را پرورش دهند .افراد ساكت را به بحث بكشيد و اجازه ندهيد كسي ايده هاي مطرح شده را انتقاد كند .

شما به عنوان سرگروه بايد ايده ها را با سايرين در ميان بگذاريد اما انرژي و تمركز اصلي خود را براي هدايت مباحث و حمايت از تيم به كار بگيريد. روي يك گفتگو با تمركز كار كنيد و اگر ديديد گروه از بحث اصلي منحرف شده است دوباره تمركز آنها را به نكته ي اصلي برگردانيد .

اگر چه شما رهبر گروه هستيد ولي به خاطر بسپاريد كه به اعضاي گروه اجازه دهيد در طي طوفان مغزي خوشمزگي كنند و بخندند . به خلاقيت خوش آمد بگوييد و اعضاي تيم را تشويق كنيد تا آنجا كه مي توانند ايده بدهند ، صرف نظر از اينكه آنها عملي يا غير عملي هستند. از تدابير فكري مثل برانگيختگي و ورودی هاي تصادفي برای خلق ايده هاي غير منتظره استفاده كنيد.

از رشته ي افكار خاصی به مدت طولاني پيروي نكنيد. اطمينان پيدا كنيد كه به تعداد كافي ايده هاي متفاوت به وجود مي آوريد و ايده هاي شخصي را با جزييات تمام موشكافي كنيد. اگر فردي براي كشف ايده اش نياز به تنهايي دارد ، اجازه دهيد كه براي مدتي آزاد باشد .

همچنين اگر جلسات طوفان مغزي طولاني شد،چندين زنگ تفريح براي جلسه در نظر بگيريد تا افراد بتوانند با تمركز بالا به جلسه و ايده پردازي ادامه دهند.

ابزارهای بیشتر برای طوفان مغزی

اگر به اندازه كافي ايده هاي خوب از طوفان مغزي دريافت نكرديد از راهكارهاي زير براي افزايش تعداد ايده ها استفاده كنيد:

• تكنيك نردبان متحرك :

اين تكنيك ميزان مشاركت اعضاي ساكت گروه را بالا مي برد و اينگونه است كه به صورت غافلگيرانه از آنها بخواهيد كه خودشان را معرفي كنند.

• فکر نگاری :

اين تكنيك به شما كمك مي كند تا افراد را تشويق كنيد كه ايده هاي خود را بيان كرده و رشد دهند.

• طوفان مغزي آنلاين(طوفان مغزي اينترنتي):

 روشي جديد براي طوفان مغزي كه در آن ايده ها ي مطرح شده در سرور مركزي يا سيستمي متصل به رايانش ابري ثبت مي شوند.

• روش برگه هاي يادداشت كرافورد :

شما مي توانيد از اين روش براي جمع آوري ايده ها از شركت كنندگان استفاده كنيد و از ميزان فراگير بودن هر ايده مطلع شويد .

اين تكنيك ها در موقعيت هاي خاص شما را ياري خواهد كرد:

• طوفان مغزي معكوس:

اين تكنيك براي بهبود كالا يا خدمات استفاده مي شود.

• نورافشانی :

نورافشانی به شما كمك مي كند تا سوالات مورد نياز براي ارزش گذاري طرح اوليه را بدست آوريد.

• روند چَرِتی :

 در مواقعی که تعداد نفرات شرکت کنندگان در طوفان مغزی زیاد هستند این تکنیک بسیار کارآمد است.(طوفان مغزی با روش معمول هنگامی که تعداد نفرات شرکت کننده بیشتر از 10 یا 12 نفر باشند کارآیی کم تری دارد.)

• طوفان مغزی نوبتی :

 شما از این روش استفاده می کنید تا هر شخص ایده هایش را بیان کند بدون اینکه کارآیی اش تحت تاثیر سایرین کم تر شود .

• طوفان نقش بازی کردن :

 این تکنیک اعضای گروه را تشویق می کند تا طی جلسه ی طوفان مغزی در نقش کس دیگری باشند و در نتیجه احساسات به طور شگفت انگیزی بروز پیدا می کنند.

گام بعدی : اقدام کردن

بعد از جلسه ی طوفان فکری گروهی یا فردی ، ایده های زیادی در اختیار شما قرار می گیرد. اگرچه به نظر می رسددسته بندی این ایده ها برای پیدا کردن بهترین ایده کار دشواری است اما آنالیز ایده ها قدم مهم بعدی است و شما می توانید چندین روش را برای آنالیز به کار ببرید.

از نمودار وابستگی برای سازماندهی ایده ها و پیدا کردن رایج ترین ایده استفاده کنید.

آنالیز ماتریس تصمیم گیری و آنالیز مقایسه دو به دو شما را در انتخاب بین چندین مورد کمک خواهد کرد.هم چنین می توانید از تکنیک 6 کلاه فکر برای پیدا کردن ایده هایی از جنبه های گوناگون استفاده کنید.تکنیک های تعداد لبه های اصلاحی و چندرایی نیز کمک می کند تا بین گزینه های مختلف به عنوان یک تیم بهترین انتخاب را داشته باشید . به خصوص زمانی که گزینه های موردنظر کاملا ذهنی هستند.

نکات کلیدی :

در صورت مدیریت صحیح ، طوفان مغزی شما را در خلق راه حل های اساسی برای مسائل یاری خواهد نمود . همچنین باعث می شود که افراد برای شرکت در جلسات تشویق شوند چرا که آن ها می دانند در این صورت نقش مفیدی در حل مسائل خواهند داشت. بهترین روش این است که طوفان مغزی گروهی و فردی با هم ترکیب شوند .در طول برگزاری جلسه نباید انتقادی نسبت به ایده های مطرح شده صورت گیرد و خلاقیت باید نکته اصلی جلسه باشد .