روش ترسیم و مزایای نقشۀ ذهنی (سری مقالات سیر تا پیاز نقشۀ ذهنی mindmap)

روش ترسیم و مزایای نقشۀ ذهنی

در مقالات قبل از سری مقالات سیر تا پیاز نقشه ذهنی توضیحاتی دربارۀ نقشۀ ذهنی داده شد و به صورت مقدماتی مطالبی راجع به نحوۀ ترسیم آن ارایه شد. در این مقاله روش ترسیم و مزایای نقشۀ ذهنی (سری مقالات سیر تا پیاز نقشۀ ذهنی mindmap) را بررسی کرده و میخواهم بطور کامل درمورد مزایا و روش ترسیم نقشۀ ذهنی توضیح دهم تا شروع به تمرین برای کشیدن نقشه های ذهنی برای مطالب و ایده های خود بکنیم.

مزایای استفاده از نقشۀ ذهنی

• هستۀ مرکزی موضوع مورد بحث و جوانب اصلی آن به طور شفاف معرفی می شود.

• اهمیت نسبی هر کدام از عناصر به وضوح قابل شناسایی است.

• با مروری کوتاه بر آن می توان موضوع را سریعاً ارزیابی کرد.

• توضیحات غیر ضروری در نقشۀ ذهنی وجود ندارد.

• نقشۀ ذهنی منحصر به فرد، متمایز کننده و قابل حفظ کردن است.

برتری نقشۀ ذهنی نسبت به یادداشت های خطی

مزایای نقشۀ ذهنی بی شمار است؛ شاید به این دلیل که هر آنچه مغز طلب می کند را برآورده می سازد. نقشۀ ذهنی تمام مهارت های سلول های خاکستری را به کار می گیرد، از قبیل مهارت های تصویر پردازی، حجمی، کلامی، منطقی و … .

نقشۀ ذهنی خلاقیت انسان را پرورش می دهد. در یادداشت های خطی، فرد در هر زمان محدود به یک مفهوم است. با شروع یک جمله تا پایان یافتن آن، خواننده در محتوای همان جمله به دام می افتد، اما می دانیم که ذهن ما اینگونه کار نمی کند، چرا که چند بُعدی است.

نقشۀ ذهنی به انسان اجازه می دهد که رها از قالب تک بعدی و یک طرفه به تراوش افکار بپردازد. نقشۀ ذهنی باعث جریان یافتن آزاد و بدون مانع ایده ها می شود. این ایده ها بدون دغدغه جریان پیدا می کنند و نقشۀ ذهنی کار شکل دهی به آن ها را بر عهده می گیرد. در حقیقت نقشۀ ذهنی سازمان دهندۀ افکار شما است.

ذهن یک طرفه

اگر به یک صفحۀ نوشته شده نگاه کنید، نمی توانید دربارۀ چیزی که در آن بیان شده حدس بزنید. بنابراین مجبورید که از اول تا آخر آن متن را برای پی بردن به موضوع بخوانید. حتی در این صورت نیز تضمینی برای درک مفاهیم اصلی و روابط مهم بین آن ها وجود ندارد، چرا که ممکن است این موضوعات در زیر گرامر، معانی، نقطه گذاری و دیگر خصوصیات زبان پنهان شده باشند.

مسافرت با قطار!!!

به مسافرت با قطار فکر کنید. تصور نمایید که تصمیم گرفته اید با قطار از منطقه ای عبور کنید. منطقۀ مورد نظر مانند یک موضوع درسی و خط آهن مانند یادداشت های معمولی است. مقصد شما در این سفر همان درک مطلب است و ایستگاه های توقف قطار نکات کلیدی درس است. در این مسیر هر کدام از ریل ها نشانگر یک کلمه از یادداشت های شما است.

برای بهره مند شدن از چشم انداز منطقه و پی بردن به فرهنگ آن، باید هر چه بیشتر توقف کنید و از شهرها و روستاها بازدید نمایید. حال مشکل این است که شما تمام مدت روی صندلی قطار میخکوب شده اید و فاصلۀ بین ایستگاه ها نیز بسیار طولانی به نظر می رسد. به عبارت دیگر شما به کلمات نامربوطی که ریل قطار را تشکیل می دهند چسبیده اید، حال آنکه باید مفاهیمی را بیاموزید که باعث موفقیت شما در امتحان می شود.

مسافرت با هلیکوپتر!!!

در این حالت شاید آرزو کنید تصویری کلی از منطقه داشته باشید؛ زیرا درون قطار نمی دانید کجا هستید و نقشه ای هم به همراه ندارید! در پایان مسافرت احساس می کنید که از آن منطقه هیچ چیز نمی دانید. چطور می شود با سفر در طول یک خط مستقیم جایی را به خوبی شناخت؟ بهتر نیست که هلیکوپتری را کرایه کرده و  نقشه ای را همراه خود ببرید؟ این راه هم سریع تر است و هم تصویری عالی از منطقه به شما می دهد. به علاوه شما هر جا که بخواهید می توانید فرود بیایید و نگاهی دقیق تر به مکان های مهم بیندازید.

روش طراحی نقشۀ ذهنی

به جای مسافرت با قطار که ذهن را خسته و فرسوده می کند از هلیکوپتر و نقشه استفاده کنید. با استفاده از دستورالعمل های زیر می توانید نقشه ای ذهنی بسازید و از این طریق با فهرست کردن کلیدواژه ها، مضامین اصلی و از همه مهم تر، رابطۀ بین آن ها مطلب موردنظر را به طور کامل درک نمایید.

1- همیشه نقشۀ ذهنی را با یک تصویر مرکزی شروع کنید

این تصویر نقطۀ کانونی و مرکز توجه است. کاغذ بزرگی انتخاب کنید تا بتوانید در آن تمام موضوعاتی که از این نقطۀ مرکزی منشعب می شوند را بگنجاند.

2- در هر خط فقط از یک کلمۀ کلیدی استفاده کنید

بر طبق عادت تمایل داریم که بیش از یک کلمه را برای هر موضوع بنویسیم. این کار را نکنید. بهتر است که مستقیم سراغ اصل مطلب بروید.

3- تا حد امکان از تصاویر نمادین استفاده کنید

کار سختی نیست. لزومی ندارد برای رسم این تصاویر مهارت میکِل آنژ را داشته باشید. حتی تصاویر بسیار ساده نیز تأثیر زیادی بر ذهن می گذارند و به تقویت حافظه کمک فراوانی می کنند.

4- برای موضوعات مختلف از رنگ های متفاوت استفاده کنید

یادداشت را اغلب با یک رنگ مانند سیاه یا آبی می نویسیم که یکنواخت و کسالت آور است و به راحتی نیز فراموش می شود. رنگ ها باعث برجسته سازی مطالب می شوند و یادآوری آن ها را تسهیل می نماید. رنگ ها به مطالب تنوع و جاذبه می بخشند.

5- از تداعی و تخیّل به صورت خلّاقانه استفاده کنید.

زیبایی نقشۀ ذهنی در این است که می تواند قوی ترین قدرت تخیل را در خود بگنجاند. درواقع هنگام خلق یک نقشۀ ذهنی هر چه به قوّۀ تخیل خودآزادیِ بیشتری بدهید، نتیجۀ کار مطلوب تر خواهد بود. ایده های ناگهانی نباید در صفی طولانی برای ابراز وجود قرار بگیرند.

این ایده ها را باید در همان زمان شکل گیری رها ساخت. کافی است در نقشۀ ذهنیِ خود شاخه ای را بکشید و ایده ای را به آن مربوط کنید. به این کار ادامه دهید و در صورت لزوم به نقشۀ ذهنی شاخه های دیگری اضافه کنید. اگر فکری به ذهن شما رسید آن را برای آینده کنار نگذارید، بلکه فوراً آن فکر را به صورت شاخه ای در نقشۀ ذهنی خود درج کنید.

خلاقیت خود را آزاد کنید

سعی نکنید که ایده ها در ذهن شما از مسیر خاصی عبور کنند؛ زیرا با این کار خلاقیت خود را از بین می برید. ساختن نقشۀ ذهنی مانند عملکرد واحد تفکیک مرسولات در اداۀ پست است. ایده ها در گونی هایی دربسته می رسند، اما شکل این ایده ها مختلف است: جعبه، بسته و نامه. تعداد آن ها آنقدر زیاد است که نمی دانید چگونه همۀ آن ها به اینجا رسیده اند، اما خوشبختانه واحد تفکیک به صورت کاملاً اتوماتیک کار می کند و تنها وظیفۀ شما این است که محتویات گونی ها را خالی کرده و روی تسمه نقاله بریزید.

دروازه های ذهن خود را باز کرده و افکارتان را در قالب نقشۀ ذهنی خودکار دسته بندی کنید. نگران پر کردن نقشه نباشید. حدّ اشباعی وجود ندارد؛ زیرا توانایی ذهن بی حد و مرز است. فکر انسان نامحدود است. بنابراین فضایی که برای نمایش این افکار به کار می رود می تواند نامحدود باشد.

ادامه مبحث روش ترسیم و مزایای نقشۀ ذهنی در مقالات زیر (به ترتیب):

• نقشه ذهنی چیست؟

• مقدمه ای بر نقشه های ذهنی

• موارد استفاده از نقشۀ ذهنی

• آموزش نرم افزار نقشۀ ذهنی imindmap HD

• 10 نرم افزار برتر نقشه ذهنی (mind map softwares)

پیشنهاد میکنم حتما دوره جامع نقشه ذهنی را ببینید. در این دوره قوی ترین نرم افزار نقشه ذهنی به نام ImindMap10 نیز به صورت کامل آموزش داده شده.

منبع: برگرفته از آموزش های آقای تونی بوزان